सप्तमः पाठः
यक्षयुधिष्ठिर-संवादः SEBA Class 10 Sanskrit Chapter 7
পাঠটোত দিয়া শ্লোকসমূহ ‘মহাভাৰত’ৰ ‘বনপৰ্ৱ’ৰ পৰা লোৱা হৈছে। এই পাঠটোত ধৰ্মৰাজ যক্ষ আৰু যুধিষ্ঠিৰৰ মাজত হোৱা কথোপকথনৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে। পিয়াহত আতুৰ হৈ পৰা পাণ্ডৱসকলে জ্যেষ্ঠ ভ্ৰাতা যুধিষ্ঠিৰৰ আদেশত পানী বিচাৰি বিচাৰি এদিন এটা সৰোবৰৰ পাৰত গৈ উপস্থিত হ’ল। তেতিয়া তাত এজন যক্ষই উপস্থিত হৈ ক’লে যে তেওঁলোকে কেইটামান প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিলেহে সৰোবৰৰ পানী খাব পাৰিব। কিন্তু যক্ষৰ প্ৰশ্নবোৰৰ সঠিক উত্তৰ পাণ্ডৱসকলে দিব নোৱাৰিলে আৰু তেনেকৈয়ে সৰোবৰৰ পানী খাবলৈ চেষ্টা কৰিলে। ফলস্বৰূপে তেওঁলোক আটায়ে অচেতন হৈ পৰিল। চাৰিওজন ভায়েকৰ ভিতৰত এজনো উভতি নহা দেখি যুধিষ্ঠিৰে নিজে সৰোবৰৰ পাৰত উপস্থিত হ’ল আৰু যক্ষৰ প্ৰশ্নৰ সন্তোষজনক উত্তৰ দিলে। এনেদৰে নিজৰ জ্ঞান আৰু বুদ্ধিমত্তাৰ পৰিচয় দি যুধিষ্ঠিৰে অনুজসকলক পুনৰ্জীৱিত কৰিলে।
The slokas cited in the lesson have been taken from the ‘वनपर्व’ of the ‘महाभारत’, and is a conversation between युधिष्ठिर and a यक्ष. Dying of thirst, the Pandavas, obeying their elder brother युधिष्ठिर reached the banks of a lake. They tried to quench their thirst without answering any of the questions of a यक्ष and became senseless. When none of the four brothers returned, युधिष्ठिर went in search of them and reached the banks of the lake and answered all the questions of यक्ष satisfactorily. In this way युधिष्ठिर, through his intel
ligence and presence of mind helped his brothers to regain consciousness.
| यक्ष उवाच – | किंस्विद् गुरुतरं भूमे: किंस्विदुच्चतरं च खात्। किंस्विच्छीघ्रतरं वायो: किंस्विद् बहुतरं तृणात् ।। 1 ।। |
| युधिष्ठिर उवाच – | माता गुरुतरा भूमे: खात् पितोच्चतरस्तथा। मन: शीघ्रतरं वाताच्चिन्ता बहुतरी तृणात् ।। 2 ।। |
| यक्ष उवाच – | किंस्वित् प्रवसतो मित्रं किंस्विन्मित्रं गृहे सत:। आतुरस्य च किं मित्रं किंस्विन्मित्रं मरिष्यत:।। 3 ।। |
| युधिष्ठिर उवाच – | सार्थ: प्रवसतो मित्रं भार्या मित्रं गृहे सत:। आतुरस्य भिषङमित्रं दानं मित्रं मरिष्यत:।। 4 ।। |
| यक्ष उवाच – | धन्यानामुत्तमं किंस्विद धनानां स्यात् किमुत्तमम्। लाभानामुत्तमं किं स्यात् सुखानां स्यात् किमुत्तमम् ।। 5 ।। |
| युधिष्ठिर उवाच – | धन्यानामुत्तमं दाक्ष्यं धनानामुत्तमं श्रुतम्। लाभानां श्रेय आरोग्यं सुखानां तुष्टिरुत्तमा।। 6 ।। |
| यक्ष उवाच – | क: शत्रुर्दुर्जय: पुंसां कश्च व्याधिरनन्तक:। कीदृशश्च स्मृत: साधुरसाघु: कीदृश: स्मृत: ।। 7 ।। |
| युधिष्ठिर उवाच – | क्रोध: सुदुर्जय: शत्रुर्लोभो व्याधिरनन्तक:। सर्वभूतहित: साधुरसाधुर्निर्दय: स्मृत: ।। 8 ।। |
শব্দাৰ্থ : (Word-Meaning of Sanskrit Chapter 7 in English and Assamese – SEBA Class 10 )
| किंस्वित् | কি, কোন/ what, who. |
| गुरुतरम् | বেছি গধুৰ/ heavier. |
| उच्चतरम् | বেচি ওখ/ higher. |
| खात् | আকাশতকৈ/ higher than sky. |
| शीघ्रतरम् | অধিক গতিশীল/ speedier. |
| बहुतरम् | অধিক বিস্তৃত/ much more spreading. |
| प्रवसतः | বিদেশত/ in a foreign country. |
| गृहे सतः | ঘৰত থকা/inhabitant of a house. |
| आतुरस्य | বেমাৰী মানুহৰ/of a sick man. |
| मरिष्यतः | মৃতপ্ৰায়/about to die. |
| सार्थः | ধনৰ সৈতে/with wealth. |
| भिषङ् | ঔষধ/medicine. |
| धन्यानाम् | যোগ্যসকলৰ/of praiseworthy ones. |
| दाक्ष्यम् | দক্ষতা/skill. |
| श्रुतम् | শাস্ত্ৰজ্ঞান/knowledge of scriptures. |
| अनन्तकः | অনন্ত, শেষ নোহোৱা/endless. |
| सर्वभूतहितः | সকলো প্ৰাণীৰে মঙ্গল কৰা/welfare of all creatures. |
| तुष्टि | সন্তোষ/satisfaction. |
পাঠভিত্তিক ব্যাকৰণ (Textual Grammar of Sanskrit Chapter 7 Class 10)
| यक्षयुधिष्ठिरसंवाद: | यक्षश्च युधिष्ठिरश्च (द्वन्द्वः), तयो: संवाद: (षष्ठी तत्पुरुषः)। |
| किंस्वित् | किम् + स्वित्। |
| गुरुतरम् | गुरु + तरप्, िद्वतीया विभक्ते: एकवचने। |
| उच्चरतम् | उच्च + तरप्, िद्वतीया विभक्ते: एकवचने। |
| बहुतरम् | बहु + तरप्, िद्वतीया विभक्ते: एकवचने। |
| पितोच्चतरस्तथा | पिता + उच्चतर: + तथा। |
| मरिष्यत: | √मृ + शतृ, षष्ठीविभक्ते: एकवचने। |
| दाक्ष्यं | दक्ष + षञ् द्वितीयाविभक्ते: एकवचने। |
| दुर्जय: | दुर् + √जि + अल्। |
| पुंसाम् | पुमान् + षष्ठीविभक्ते: बहुवचने। |
| स्मृत: | स्मृ + क्त। |
অনুশীলনী (Exercise)
1. তলৰ প্ৰশ্নসমূহৰ উত্তৰ সংস্কৃতত লিখাঁ :
Answer the following questions in sanskrit.
(क) अस्मिन् पाठे प्रश्नकर्त्ता क: ? उत्तरदाता च क: ?
(ख) भूमे: गुरुतरं किम्?
(ग) प्रवसत: मित्रं क: भवति?
(घ) धन्यानाम् उत्तमं किम्?
(ङ) क: व्याधि: अनन्तक: ?
2. তলত দিয়া শব্দকেইটাৰ সমাৰ্থক শব্দ পাঠটোৰ পৰা বাছি উলিওৱাঁ:
Choose the Sanskrit synonyms of the following from the text :
आकाश: वात:, ओषधिः, पत्नी, पृथिवी।
3. তলত দিয়া শব্দকেইটাৰে বাক্যৰচনা কৰাঁ :
Frame sentences with the following words.
तृणात् कीदृश: किंस्विद्, मित्रम्, उत्तमम्।।
4. ‘A’ স্তম্ভৰ লগত ‘B’ স্তম্ভৰ শব্দবোৰ মিলোৱাঁ :
Match the words in column A with the words in column B.
| A | B |
| माता गुरुतरा | दानम् |
| गृहे मित्रम् | भूमे: |
| मरिष्यत: मित्रम् | क्रोध: |
| सुदुर्जय: शत्रु: | श्रुतम् |
| धनानामुत्तमम् | भार्या |
5. তলত দিয়া ছেদটো পঢ়ি নিম্নোক্ত প্ৰশ্নসমূহৰ উত্তৰ দিয়াঁ :
Read the following passage and answer the questions.
अस्ति कस्मिंश्चिद् वनोद्देशे बहुबकसनाथो वटपादप:। तस्य कोटरेकृष्णसर्प: प्रतिवसति स्म। स च बकबालकानजातपक्षानपि सदैव भक्षयन् कालंनयति। अथ एको बक: तेन भक्षितान्यपत्यानि दृष्टवा शिशुवैराग्यात् सरस्तीरमासाद्य बाष्पपूरितनयनोऽधोमुखतिष्ठति। तं च तादृक् चेष्टितम् अवलोक्य कुलीरक: प्रोवाच-“माम् किमेवं रुद्यते भवता अद्य?”
(क) वटपादप: कुत्र आसीत्?
(ख) कृष्णसर्प: कुत्र प्रतिवसति स्म?
(ग) बाष्पपूरितनयनं बकं क: अपश्यत्?
(घ) ‘भक्षितान्यपत्यानि’इति पदस्य सन्धिविच्छेदं कुरुत।
(ङ) ‘कृष्णसर्पः इति पदे क: समास:?
টোকা – Notes for The Chapter 7 of Sanskrit Class 10 in English and Assamese
(क) গ্ৰন্থ পৰিচয়: মহাভাৰত বেদব্যাসৰ ৰচনা। ইয়াৰ অধ্যায়সমূহক ‘পৰ্ৱ’ বুলি কোৱা হয়। মহাভাৰতৰ ওঠৰতা পৰ্বত কৌৰৱ আৰু পাণ্ডৱসকলৰ জীৱনৰ আধাৰত অনেক ঘটনা সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে। মহাভাৰতৰ ১৮ টা পৰ্বৰ নামবোৰ হৈছে— আদি, সভা, বন, বিৰাট, উদ্যোগ, ভীষ্ম, দ্ৰোণ, কৰ্ণ, শল্য, সৌপ্তিক, স্ত্ৰী, শান্তি, অনুশাসন, অশ্বমেধ, আশ্ৰমবাসী, মৌষল, মহাপ্ৰাস্থানিক আৰু স্বৰ্গাৰোহণ। লক্ষাধিক শ্লোকবিশিষ্ট মহাভাৰতৰ অংশবিশেষ হৈছে গীতা আৰু হৰিবংশ শাস্ত্ৰ। গোটেই মহাভাৰতখনত নীতি, ধৰ্ম আৰু মোক্ষ বিষয়ক আলোচনা বিস্তাৰিত হৈ আছে।
About the Book : The महाभारत is composed by वेदव्यास. The chapters of this book are termed as पर्व. The book contains the various incidents related to कौरवऽ and पाण्डवऽ. The name of the eighteen पर्वऽ are- आदि, सभा, वन, विराट, उद्योग, भीष्म, द्रोण, शल्य, सौप्तिक, स्त्री, शान्ति, अनुशासन, अश्वमेध, आश्रमवासी, मौषल, महाप्रास्थानिक, and स्वर्गारोहण, It is a vast compilation of over one lakh verses which includes. The श्रीमदभगवदगीता and हरिवंश also. The महाभारत is a store-house of political wisdom, philosophical doctrine, religious principles etc.
(ख) মহাভাৰত সম্পৰ্কে প্ৰসংসাসূচক বাক্য :
Eulogistic statements on महाभारत.
(a) महत्वाद् भारवत्वाच्च महाभारतमुच्यते
(b) धर्म चार्थे च कामे च भरतर्षभ।
यदिहास्ति तदन्यत्र यन्नेहास्ति न तत क्वचित।।
(ग) সন্দৰ্ভ : পাঠটোত দিয়া শ্লোকসমূহৰ মূল মহাভাৰতত থকা সংখ্যাবোৰ হৈছে— বনপৰ্বৰ আৰণ্যেয়পৰ্ব নামৰ ৩১৩ নং অধ্যয়ৰ শ্লোক সংখ্যা ৫৯, ৬০, ৬৩, ৬৪, ৭৩, ৭৪, ৯১ আৰু ৯২।
References : The verses quoted in the lesson refer to verse nos. 59, 60, 63, 64, 73, 74, 91 and 92 of the chapter 313 known as आरण्येयपर्व of वनपर्व of the महाभारत.